Kodeks karny umożliwia zakończenie postępowania karnego bez skazania oskarżonego, przy wykorzystaniu instytucji warunkowego umorzenia postępowania karnego, uregulowanej w art. 66 k.k. To korzystny dla oskarżonego sposób zakończenia sprawy karnej.
Kiedy możliwe jest zastosowanie instytucji warunkowego umorzenia postępowania?
Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności popełnienia zarzucanego czynu nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa. Warunkowego umorzenia nie stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.
Kompetencja warunkowego umorzenia postępowania należy do sądu. Wydanie wyroku warunkowo umarzającego postępowanie musi być poprzedzone stwierdzeniem winy sprawcy i brakiem wątpliwości co do okoliczności popełnienia przestępstwa. Tu zapewne pojawi się pytanie, czy oskarżony musi przyznać się do popełnienia zarzucanego mu czynu? Odpowiedź brzmi: nie nie musi.
Czym jest okres próby i ile trwa?
Warunkowe umorzenie postępowania orzekane jest przez sąd na okres próby trwający od roku do 3 lat, okres ten biegnie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Okres próby ma na celu wychowawcze oddziaływanie na sprawcę oraz weryfikację prognozy kryminologicznej; tym samym stanowi okres kontrolowanej wolności, w którym sprawca ma do wykonania nałożone na niego obowiązki (Zoll [w:] Wróbel, Zoll I/2, s. 285–286)
Zakres działania prokuratora
Prokurator nie może sam warunkowo umorzyć postępowania. Jego rola sprowadza się do stwierdzenia, czy spełnione są przesłanki warunkowego umorzenia i do skierowania zamiast aktu oskarżenia, wniosku o umorzenie. Prokurator może wskazać we wniosku proponowany okres próby, obowiązki, które należy nałożyć na oskarżonego i, stosownie do okoliczności, wnioski co do dozoru.
Termin złożenia wniosku o warunkowe umorzenie postępowania karnego
Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania można złożyć na każdym etapie postępowania, to znaczy, że można taki wniosek złożyć zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak
i sądowym. Od momentu przedstawienia zarzutu popełnienia przestępstwa, wniosek kieruje się do prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze (w przypadku, gdy sprawa prowadzona jest przez inne uprawnione organy, np. Policję). Prokurator, jak już wcześniej wspomniano, nie może samodzielnie rozstrzygnąć o dopuszczalności warunkowego umorzenia postępowania, kwestia ta pozostaje do decyzji sądu. Jeżeli prokurator nie stwierdzi przesłanek do warunkowego umorzenia postępowania, bądź nie przychyli się do złożonego przez podejrzanego w postępowaniu przygotowawczym wniosku o warunkowe umorzenie postępowania, wniosek taki może zostać ponownie złożony przez oskarżonego sądzie. Co istotne, taki wniosek może zostać złożony również w postępowaniu odwoławczym przed sądem II instancji, o ile zajdą nowe okoliczności uzasadniające uwzględnienie wniosku.
Posiedzenie w sądzie
W przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania sąd orzeka wyrokiem, który może być wydany na posiedzeniu. Zgodnie z art. 341 § 1 k.k. prokurator, oskarżony i pokrzywdzony mają prawo wziąć udział w posiedzeniu w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania. Udział ich jest obowiązkowy, jeżeli prezes sądu lub sąd tak zarządzi.
Jakie obowiązki sąd nakłada a jakie może nałożyć na sprawcę w okresie próby?
Sąd na podstawie art. 67 k.k. w wyroku:
- obligatoryjnie zobowiązuje sprawcę do naprawienia szkody w całości lub części, a w miarę możliwości nadkłada również obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, albo zamiast tych obowiązków orzeka nawiązkę.
- fakultatywnie może w okresie próby oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym, zobowiązać do: informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby, przeproszenia pokrzywdzonego, wykonania ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na inne osoby, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych, powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób, świadczenie pieniężne, zakaz prowadzenia pojazdów do lat dwóch.
Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego
Zgodnie z art. 68 k.k. w okresie próby, sąd podejmie postępowanie karne wobec sprawcy, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocne skazany.
Sąd natomiast może podjąć warunkowo umorzone postępowanie, jeśli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, gdy popełnił inne niż określone art. 68 § 1 k.k. przestępstwo, nie przestrzega nałożonych na niego obowiązków, uchyla się od dozoru, wykonania nałożonych na niego obowiązków lub orzeczonego środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody.
W takich wypadkach sąd przeprowadza od początku postępowanie warunkowo umorzone
i wydaje wyrok. Warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu
6 miesięcy od zakończenia okresu próby.
Charakter wyroku warunkowo umarzającego postępowanie karne
Najczęściej zadawanym przez Naszych klientów pytaniem jest to, czy w przypadku wydania wobec nich przez sąd wyroku warunkowo umarzającego postępowanie karne, otrzymują oni status osoby skazanej. Otóż nie, taka osoba w świetle przepisów prawa jest niekarana. Wyrok warunkowo umarzający postępowanie nie jest wyrokiem skazującym (por. postanowienie SN z 17.05.2000 r., I KZP 7/00, OSNKW 2000/5–6, poz. 51), choć „jest wyrokiem rozstrzygającym kwestię odpowiedzialności karnej sprawcy (tak zarówno w kwestii jego zawinienia, społecznej szkodliwości czynu, jak i w kwestiach pozostałych, o których mowa w art, 53 § 1 i 3 k.k.)” (wyrok WSA w Białymstoku z 22.05.2019 r., I SA/Bk142/19, Legalis nr 1943339).
Dane o osobach, przeciwko którym prawomocnie warunkowo umorzono postępowanie karne w sprawach o przestępstwa, gromadzi się w Krajowym Rejestrze Karnym (art. 1 ust. 2 pkt 2 ustawy z 24.05.2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym, Dz.U. z 2018 r. poz. 1218 ze zm.), co nie stoi jednak na przeszkodzie uzyskania zaświadczenia o niekaralności.